Rytuał – obrządek, zwyczaj to zespół specyficznych dla danej kultury symbolicznych sekwencji sformalizowanych czynów i wypowiedzi, wykonywanych w celu osiągnięcia pożądanego skutku, który jednakże może być znacznie oderwany od pozornie oczywistego celu funkcjonalnego.
Rytuał jest niekiedy traktowany jako synonim słowa obrzęd, choć w mowie potocznej ma nieco bardziej ekstensywny kontekst. Rytuały często wiążą się z takimi zjawiskami jak sacrum a niekiedy też tabu. Bywają automatyzowane, przekształcając się w nawyk. Błędem jest twierdzić, że są związane wyłącznie z religiami.
Warunki, jakie musi spełniać zjawisko, by mogło być określone mianem rytuału:
Działanie zestandaryzowane – jest domeną konwencji – odtworzeniem schematu, scenariusza, działanie musi być powtarzalne.
Działanie społeczne – Społeczny charakter rytuału nie oznacza jednak, że nie może być on domeną jednej osoby. Osoba przebywająca w samotności nie zostaje przecież wyłączona poza obręb społeczeństwa, wciąż pozostaje w sytuacji społecznej, ponieważ może orientować swoje działania na innych ludzi, w których fizycznym pobliżu nie musi się jednak
znajdować.
Działanie pozatechniczne – działanie irracjonalne, działanie, w którym nieadekwatnie dobiera się środki do celów lub takim, w którym jako cel obiera się coś, na co jednostka działająca nie ma wpływu.
Odniesienie religijno-magiczne – cecha, odróżniająca rytuał od ceremonii. Działanie posiadające odniesienie do religii, które orientuje go na sferę szeroko rozumianej transcendencji.
Rodzaje rytuałów
religijne:
inicjacyjne (obrzezanie, chrzest)
przejścia (np. ślub),
izolacyjne (pogrzeb)
świeckie:
magiczne.
polityczne,
przejścia (np. obrona pracy dyplomowej)
rozrywkowe (masowe)
codzienne,
cielesne (tatuaże, makijaże)
zawodowe (np. inicjacja w wojsku)
Dwa sposoby badania rytuałów
Rytuały można badać na dwa sposoby: obserwując je, oraz uczestnicząc w nich.
W pierwszym przypadku obserwator przeprowadza wywiad i analizuje sens rytuału, a następnie przygląda się mu w taki sposób, aby pozostać jak najbardziej neutralnym. Takie badanie ma charakter socjologiczny i niekiedy religioznawczy.
Drugi typ badania – uczestniczące – polega na wtopieniu się w grupę i przeżywaniu rytuału razem z nią. Taki sposób ma charakter psychologiczny. Jest też trudniejszy ze względu na ryzyko nieobiektywizmu. Jest to też sposób dłuższy, często za pierwszym razem antropologowi nie udaje się stworzyć hipotezy. Z drugiej strony, w porównaniu z badaniem pierwszym, ma tę zaletę, że pozwala poczuć to, co czują celebransi lub uczestnicy.
